20 Şubat 2019 tarihinde Erişkinler İçin Engellilik Değerlendirmesi Hakkında Yönetmelik ve Çocuklar İçin Özel Gereksinim Değerlendirmesi Hakkında Yönetmelik (ÇÖZGER) yürürlüğe girdi. Böylece 30/3/2013 tarihli Özürlülük Ölçütü, Sınıflandırması ve Özürlülere Verilecek Sağlık Kurulu Raporları Hakkında Yönetmelik yürürlükten kaldırıldı. Bu yazıda sadece Yönetmeliklerin haklara yönelik uygulanmasından söz edilecek.

ÇÖZGER ile birlikte çocukların raporları üzerinde artık “engelli” kelimesi ve herhangi bir engel oranı yazmayacak. Bunun yerine rapor üzerinde “özel gereksinimli birey” yazacak ve raporda özel eğitim, rehabilitasyon, destek eğitim, evde eğitim, ergoterapi, fizyoterapi ve engel durumlarına göre belirlenecek özel gereksinimler yer alacak. Raporda çocukların özel gereksinim düzeyleri belirlenecek ve çocuklar engelli haklarından, bu düzeylerin karşılığı olan engel oranlarına göre yararlanacaklar.

Çocukların raporlarında ağır ya da hafif engelli ibareleri de yazılmayacak. ÇÖZGER Yönetmeliğine göre; “Çok ileri düzeyde özel gereksinim vardır”, “Belirgin düzeyde özel gereksinim vardır” ve “Özel koşul gereksinimi vardır” ibareleri, ağır engelliliğin karşılığıdır. Dolayısıyla evde bakım aylığı başvurularında; raporda bu ibarelerin aranması gerekir. Buna yönelik mevzuat düzenlemesi bekliyoruz. Düzenleme gecikmiş olsa dahi alınan yeni raporlardaki uygulama bu şekilde olacaktır.

Engel oranı kalktı ise, “çocuklar adına ÖTV istisnalı araç alımı nasıl olacak” sorusu akla gelebilir. Yönetmeliğe göre raporda “özel koşul gereksinimi vardır (ÖKGV)” ibaresi yazılı olanların engel oranı; %90-99 arasına karşılık gelmektedir. Engelli sağlık raporunda bu ibare yazılı olanların ÖTV istisnalı araç alması mümkün olacaktır. Bu duruma yönelik değişiklik, ÖTV II Sıralı Tebliğde yakında yayınlanacaktır. ÖTV istisnalı araç alımında dikkat edilmesi gereken bir husus; eğer rapor süreli ise, süresi bitimine 6 ay kalıncaya dek araç alımı yapılmış olmalıdır.

Yukardaki ifadeler; 20 Şubat 2019 tarihinden sonra alınacak raporlar için geçerlidir. 20 Şubat 2019 tarihi itibarı ile elinde geçerli raporu olanların haklar konusunda kazanımları devam edecek. Bu konunun daha anlaşılır olması için örnekler üzerinden konuyu açıklamaya çalışalım.

Soru: 17 yaşındaki oğlumun sürekli raporu var. Oğlum için yeni rapor almalı mıyım?

Cevap: Engelli sağlık kurul raporu çocuk ve erişkin olarak ayrıldığından ve 18 yaş altı herkes çocuk sayıldığından; oğlunuzun raporu 18 yaş doluncaya dek geçerlidir. 18 yaş dolduğu gün, raporunuz geçersiz olacaktır. Çocuğunuza, 18 yaş dolduğu günden itibaren 3 ay içinde erişkin sağlık raporu almak zorundasınız.

Soru: 11 yaşındaki kızımın raporu 2 yıllıktır. Raporu hemen yenilemem gerekir mi?

Cevap: Elinizdeki rapor, süresi içinde geçerlidir. 2 yılın bitiminde çocuğunuza ÇÖZGER’e göre rapor verilecektir.

Soru: 8 yaşındaki oğluma yeni yönetmeliğe göre sürekli rapor verildi. Bu rapor ömür boyu geçerli midir?

Cevap: Bu rapor çocuğunuz 18 yaş doluncaya dek geçerlidir. 18 yaş dolduktan sonra erişkin raporu almalısınız.

Soru: Oğlum 21 yaşında ve raporu 16 yaşında iken almıştık. Raporu sürekli, yeniden rapor almak zorunda mıyız?

Cevap: Oğlunuz artık yetişkin yaştadır ve elinizdeki rapor geçerlidir.

Erişkinler için yani 18 yaşının üzerinde olanlar için de bazı değişiklikler oldu. Ancak elinde sürekli engelli sağlık raporu olanların raporu değişmeyecek. Bu kişilerin kazanılmış hakları devam edecek. Elinde 2 yıllık veya 1 yıllık gibi süreli raporu olanlar, süresi bitimine yakın raporlarını yenileyebilecekler. Erişkinler için de “ağır engellilik” ibaresi artık yazılmayacak. Bunun yerine bağımlılık düzeyleri belirtilecek ve ağır engelliliğin karşılığı olarak “tam bağımlı birey” ifadesi yazılacak.

Yeni raporlamada artık raporlarda haklara yönelik hiçbir ifade yer almayacak. Örneğin engelli maaşı, sosyal yardım, engelli kimlik kartı gibi ifadeler yazılmayacak. Sadece 18 yaş altı için, bireyin ya da ailenin talebi ile çocuğun çalışabilir olup olmadığı kısmı doldurulabilecek. Bunun yanında erişkinler için çalışıp çalışamayacağına ve hangi alanlarda çalışamayacağı kısmının doldurulması zorunludur.

Kişinin birden fazla engelli sağlık raporu varsa en son tarihli raporu geçerli olacak.

Engelli sağlık kurul raporu düzenlendikten sonra 30 gün içinde rapora itiraz edilebilecek. Bu süre içinde itiraz yapılmazsa, rapor geçerli sayılacak. Engel durumunda değişiklik ya da ilave bir engel durumu olması halinde en erken 6 ay sonra yeni rapor talep edilebilecek.

Bu Yönetmelikler engelli sağlık kurul raporları ile birlikte çocukların ve erişkinlerin terör, kaza ve yaralanmaya bağlı durum bildirir sağlık kurulu raporunun alınış işlemlerini de düzenler.
Engelli çocuklar için tanımlanmış hakların kullanımında engel oranlarının belirlenmesi için özel gereksinim düzeylerinin karşılığı olan engel oranları şu şekildedir:

1. Özel gereksinim var (ÖGV): %20-39

2. Hafif düzeyde özel gereksinim var: %40-49

3. Orta düzey özel gereksinim var: %50-59

4. İleri düzeyde özel gereksinim var: %60-69

5. Çok ileri düzeyde özel gereksinim var: %70-79 (Ağır engelli olduğu kabul edilir)

6. Belirgin düzeyde özel gereksinim var (BÖGV): %80-89 (Ağır engelli olduğu kabul edilir)

7. Özel Koşul Gereksinimi var (ÖKGV): %90-99 (Ağır engelli olduğu kabul edilir)

Ayşe Sarı
Sağlık Hizmetleri Sendikası (SAHİMSEN) Engelliler Komisyon Başkanı

Sivil Memurlar Sendikası Genel Merkez Engellilik Mevzuat Danışmanı

Türkiye Engelsiz Yaşam ve Sosyal Hizmet Vakfı (TEYVAK) Yönetim Kurul Üyesi

Engelliler Konfederasyonu Danışmanı

Gören Kalpler Eğitim Derneği Yönetim Kurul Üyesi

Engelli Çocuk Hakları Ağı (EÇHA) Üyesi

Kaynaklar:

Erişkinler İçin Engellilik Değerlendirmesi Hakkında Yönetmelik

Çocuklar İçin Özel Gereksinim Değerlendirmesi Hakkında Yönetmelik (ÇÖZGER)

ÖTV II Sıralı Tebliğ

Sosyal Hizmetler Kanunu