Etkili okul; farklı zekâ ve yetenekteki her öğrencinin bilişsel, duyuşsal, psikomotor ve estetik yönden gelişmesine olanak sağlayan bir okul veya farklı zekâ ve yetenekteki her öğrenciye bilgi ve becerileri öğretmekte başarıyı hedef alan ve bunu yüksek düzeyde gerçekleştiren bir okul olarak tanımlanabilir.[i]
Ancak bu tanımlamalara bakılarak, etkili okul kavramının sadece öğretim boyutunun olduğu düşünülmemelidir.
Etkili okul ile ilgili gerek yurt dışında, gerekse yurt içinde yapılan araştırmalar sonucunda çeşitli boyutlarının, değişkenlerinin, özelliklerinin ve göstergelerinin olduğu ortaya konulmuştur. Bu araştırmalara göre etkili okul denildiğinde ilk akla gelen özellikleri şu şeklide sıralayabiliriz;[ii]
A. Liderlik: Liderin kişisel özellikleri, okulun yönetsel ve örgütsel yapısı, liderin özendirme yeterlikleri ve sorun çözme becerisi.
B. Etkili öğretmenlik ve mesleki gelişim: Öğretmenin mesleki yeterlikleri, okulun gelişme kültürü, öğretmenlerin alan bilgisi, motivasyon.
C. Okul çevre ilişkileri: Toplumun okuldan beklentileri, ailenin eğitimden beklentileri, okulun ve çevrenin olanakları, üst yönetimin desteği, okulun çevreye katkıları, yöneticinin tutumları.
D. Örgütsel bağlılık: Bireysel ihtiyaçların karşılanma düzeyi, işten sağlanan doyum, örgütsel amaçları benimseme düzeyi, karar katılma derecesi, yönetici davranışı olarak belirtilebilir.
Liderlik
Liderlik, grupta sosyal iklim içinde güçlü etkiye sahip olan ve olabilen, net direktiflerle gruptaki insanları etkileyen ve yönlendiren bir ve daha fazla insanın içinde bulunduğu bir süreç olarak tanımlanabilir. Etkili okullarda liderler demokratik ve dönüşümcü özellikleriyle lokomotif görevi görmektedir.
Etkili Öğretmenlik ve Mesleki Gelişim
Öğretme-öğrenme sürecinin önemli aktörü olarak öğretmen, hem sınıfın örgütlenmesinde hem de öğrenme-öğretme sürecinin yönetiminde temel belirleyici olarak belirtilebilir. Çünkü öğrenme-öğretme sürecinde öğrenciler, öğretmenin ruh sağlığı, mesleğe adanmışlık düzeyi, bilgi ve becerisi, güdülenme düzeyinden doğrudan ya da dolaylı olarak etkilenmektedir. Kendini geliştiren ve demokratik sınıf yönetimini sergileyen öğretmenler, etkili okulun en önemli unsurlarındandır.
Örgütsel Bağlılık
Bağlılık, örgütün amaçlarına ve değerlerine duygusal olarak ve sıkıca bağlanmak, örgüt için ve onun amaç ve değerleri için gereken rolü üstlenmek olarak tanımlanabilir. Örgütsel bağlılık, çalışanların örgüt amaçlarını benimsemesinde, kurumda kalma isteğini sürdürmesinde, örgüt yönetimine ve faaliyetlerine katılmasında, örgüt için yaratıcı tavır sergilemesinde kullanılan bir olgu olarak karşımıza çıkmaktadır. Örgütsel bağlılık, bireyle örgüt arasında takasa bağlı olarak gerçekleşmekte ve birey örgütten ödül ya da çıktı sağladığında kendini örgüte adamaktadır.
Okul-Çevre İlişkileri
Ekonomik, sosyal ve politik gelişmelere bağlı olarak okul-çevre ilişkileri de etkili olmaktadır. Çünkü okullar çevredeki yerel güçler ile ailelerin istek ve beklentilerine duyarsız kalamaz olmuşlardır. Etkili okullarda okul-çevre ilişkileri de demokratik bir tarzda yönetilir.
Etkili okul, bu özelliklerle birlikte eğitim-öğretim sürecini, okulun bütün paydaşlarının katılımına açan, farklı zekâ ve yetenekteki her öğrencinin bilişsel, duyuşsal, psikomotor ve estetik yönden gelişmesine olanak sağlayan bir okul olarak yapılanacaktır.
Sonuç olarak, okullarımızın, bütün paydaşlarıyla birlikte etkili okul olma yolunda çaba göstermeleri gerekmektedir