O yıllara kadar eğitim-öğretim ile ilgili konular ordunun, mülki idarenin ve Hariciye Nezaretinin ihtiyaçları çerçevesinin dışına çıkılmayıp, bu alanlar dışında düzensiz ve geleneksel yöntemlerle yürütülürken, 1824/1825 Layiha’sıyla birlikte devlet işleri arasında ön sıralarda yer tutmaya başladı.
Bu anlamda 1838’de kurulan Meclis’i Umur-i Nafia’nın 1839’da yayınladığı Layiha padişaha;
-Eğitim kurumlarının eğitim ve öğretim düzeninde görülen aksaklıkların giderilmesi,
-Öğrencilerin sınıflara ayrılması,
-Birinci kademenin ilk sınıflarında çocuklara yalnız okuma öğretilmesi,
- İkinci kademedeki sınıflarda Türkçe öğretim yapılması,
-İkinci kademeden mezun olanların Mekâtib-i Âliye’ye (Yüksek dereceli okullar) girebilmeleri, gibi teklifler sunmuş ve eğitim-öğretimin biraz daha formelleşmesinin yolunu açmıştır.
Tanzimat döneminde devam eden çalışmalar 1846 yılında Sultan Abdülmecid’in bir Hatt-ı Hümayûn’u ile devam etmiştir. Bu fermanda, şu tedbirlerin alınması istenmiştir:
-Halkın cehaleti giderilmeli, eğitimi sağlanmalıdır.
- Her düzeyde eğitim ve meslekî eğitim ele alınmalıdır.
-Dine uygun olduğu kadar, dünya için de geçerli bir eğitim verilmelidir.
-Okullar, ülkenin uygun olan her yerinde açılmalıdır.
-Sürekli görev yapacak bir Maarif Meclisi kurulmalı ve eğitim işleri, bu meclis tarafından düzenlenip yürütülmelidir.
-Bir Darülfünun inşa edilmelidir.
Dikkat edilirse 1846 Hatt-ı Hümayûn’u, genel anlamda halkın eğitimi, her düzeyde eğitim ve mesleki eğitim, eğitim içeriğinin modernleşmesi, okulların ülke geneline yayılması, eğitim yönetiminin bir meclis şeklinde örgütlenmesi ve üniversite kurulması gibi ülkenin bütününde, tüm vatandaşları ilgilendiren genel konulardır.
Osmanlı devlet yönetiminde eğitim-öğretim işlerinin dinsel ve modern eğitim anlamında ikili bir yapıda devam ediyor oluşu o yıllarda hakim üretim biçiminin feodalizm olması ve kapitalist üretim ilişkilerinin yavaş yavaş oluşmaya başlamasıyla ilişkilidir. Bu ikili yapı 19. Yüzyıl sonlarına ve 20. Yüzyıl başlarına kadar devam edecek, 2.Abduhamit döneminde modern yapı daha etkili olmaya başlayacaktır.
Kaynaklar
E.Levent. Tanzimat Döneminde Eğitimin Genel Yapısı.